www.pjw.fora.pl

berlosia

„Muzyka sakralna będzie tym świętszą (czyli tym wymowniej spełni swoją funkcję), im ściślej zespoli się z czynnością liturgiczną” - czytamy w Konstytucji o Liturgii Soboru Watykańskiego II w punkcie 112. Pieśń kościelna nie jest więc tylko ozdobnym dodatkiem do liturgii, ale jej zespoloną częścią. I jak liturgia nie jest własnością pojedynczego człowieka - kapłana czy innego uczestnika liturgii, tak śpiew liturgiczny nie może być traktowany w oderwaniu od liturgii, w sposób dowolny i swobodny. Stąd przepisy kościelne określają pewne zasady, którymi należy się kierować przy doborze śpiewów na Eucharystię, aby były bardziej zgodne z przebiegiem liturgii.

Najpierw zajmiemy się charakterem poszczególnych śpiewów w powiązaniu z częściami Mszy świętej. W innym artykule zajmiemy się odniesieniem śpiewów na Eucharystii do różnych okresów liturgicznych.

Pieśń na wejście

„Śpiew ten rozpoczyna celebrację, umacnia jedność zgromadzonych, wprowadza ich umysły w przeżywanie misterium okresu liturgicznego lub święta oraz towarzyszy procesji kapłana i usługujących” czytamy w OWMR w punkcie 47. Eucharystia rozpoczyna się śpiewem na wejście (nie znakiem krzyża). Pieśń na wejście nie jest tylko wstępem. Jest istotnym elementem Eucharystii, gdyby nie było tego śpiewu, w jego zastępstwie należy odczytać przewidzianą antyfonę. Śpiew ten ma budować jedność zgromadzonych. Powinien zatem być znany ludziom zgromadzonym na Eucharystii i raczej śpiewany przez wszystkich. Nie wyklucza to jednak wykonywania tego śpiewu na przemian ze scholą lub kantorem (przy czym wszyscy śpiewają refren). Pieśń na wejście powinna też wyrażać temat przewodni celebracji liturgicznej, który możemy zaczerpnąć z liturgii słowa, innych tekstów liturgicznych, charakteru okresu liturgicznego. Śpiew ten towarzyszy też procesji wejścia, zatem powinien się zakończyć po dojściu celebransa i asysty do ołtarza (po okadzeniu ołtarza przy uroczystych celebracjach). Można go natomiast zacząć wcześniej (nie musi być równo z dzwonkiem ministrantów).

Pieśń na przygotowanie darów

Śpiew ten towarzyszy procesji z darami i obrzędowi przygotowania darów na ołtarzu. Rozpoczyna się on zaraz po zakończeniu modlitwy powszechnej i trwa do zakończenia przygotowania darów (do momentu, aż kapłan obmyje ręce). Jeśli nie ma tego śpiewu, kapłan będzie recytował modlitwy przewidziane w mszale. Obrzęd przygotowania darów ma usposobić uczestników liturgii do wiernego ofiarowania siebie Bogu i bliźnim. Treścią tego obrzędu staje się miłość względem Boga i drugiego człowieka. O tym też powinny traktować pieśni. Możemy śpiewać pieśni mówiące o ofiarowaniu się Chrystusa Bogu, o składaniu siebie w ofierze, a także nawiązujące do tematu liturgii lub okresu liturgicznego. Można w tym czasie wykonać utwór instrumentalny, może śpiewać tylko chór, lub schola.

Pieśń na procesję komunijną

Rozpoczyna się bezpośrednio po słowach: „Panie, nie jestem godzien...” gdy kapłan spożywa Ciało Pańskie i trwa przez cały czas udzielania komunii św. wiernym. Śpiew na komunię „ma wyrażać duchową jedność komunikujących poprzez zjednoczenie głosów, ukazywać radość serca i w pełniejszym świetle objawiać "wspólnotowy" charakter procesji zdążającej na przyjęcie Eucharystii.” (OWMR 86). Tematem pieśni komunijnej zatem jest jedność ludu Bożego w Chrystusie, radość ze spotkania z Panem, może też wyrażać temat liturgii (zatem można śpiewać tu pieśń Maryjną, jeśli obchodzimy uroczystość ku czci Matki Bożej). Możliwe jest także ukazywanie paschalnego charakteru Komunii świętej. Trzeba zwracać na to uwagę, że Komunia, to nie święto Bożego Ciała i pieśni o tematyce ściśle Eucharystycznej trzeba wykorzystywać z dużym umiarem. Śpiew na komunię wykonują przede wszystkim ludzie zgromadzeni na Eucharystii. Może śpiewać schola lub kantor na przemian z ludem. Jeśli sama schola to jedynie pod warunkiem, że pojawi się druga pieśń na komunię śpiewana przez wszystkich. Trzeba szczególnie dbać o to, by w tym szczególnym momencie zjednoczenia w Chrystusie wierni jednoczyli się także w śpiewie. Wagę pieśni na komunię podkreśla fakt, że jeśli się jej nie śpiewa, należy w jej miejsce odczytać stosowną antyfonę.

Pieśń na uwielbienie

Po komunii świętej należy zachować chwilę milczenia (zazwyczaj powinno się to obywać podczas puryfikacji kielicha i pateny). Dziękczynienie i uwielbienie Boga to myśli przewodnie śpiewów po komunii. Należy wystrzegać się śpiewów typowo adoracyjnych i medytacyjnych. Warto wykorzystywać uwielbieniowe kantyki biblijne i psalmy.

Pieśń na rozesłanie

Rozpoczyna się po błogosławieństwie. Ma być w swej wymowie przede wszystkim zachętą do podjęcia misji niesienia doświadczenia spotkania z Panem w codzienność. Może też w niej powrócić temat przewodni Eucharystii. Pieśń na rozesłanie jeszcze jest powiązana z liturgią, więc nie może być miejscem na śpiewanie piosenek religijnych.Niech te podstawowe zasady doboru śpiewów pomogą odpowiedzialnym za przygotowanie Liturgii od strony muzycznej jak najlepiej pełnić posługę, niech śpiew stanie się prawdziwą częścią liturgii a nie jest tylko dodatkiem, czy uzupełnieniem, czy, co gorsze, przyćmieniem samej liturgii.
-------------------------------------------------------------

Muzyka wykonywana na innych instrumentach

Instrumenty muzyczne takie jak cytry, liry, harfy, flety, bębny, cymbały, trąby były używane podczas uroczystych nabożeństw żydowskich. W Nowym Testamencie brak wzmianek o przejęciu tych zwyczajów przez chrześcijaństwo. Od początku starano się odrzucać wszelkie instrumenty kojarzone z kultem pogańskim. Mimo notorycznych orzeczeń synodów i papieży problem użytku instrumentów kojarzonych ze świeckością nie znikał.

Encyklika Annus qui Benedykta XIV (1749) pozwala na używanie instrumentów w kościele, byle nie tych, właściwych dla sztuki teatralnej. Papież pozwala na „symfonie, byle były poważne”.

Przez okres średniowiecza i wcześniej panowała przede wszystkim muzyka wokalna. Instrumenty zawsze towarzyszyły śpiewowi. Wiek XVI i XVII to próby wprowadzenia do liturgii muzyki utworów tylko instrumentalnych. Rozwój muzyki instrumentalnej to okres baroku. W XVIII wieku do głosu w kompozycjach instrumentalnych dochodzą rytmy tańców, ale za to charakteru religijnego muzyki było coraz mniej.

XIX wiek, to nawrót do muzyki o charakterze kościelnym. Na początku XX w. papież Pius X dopuszcza w wyjątkowych przypadkach używanie innych instrumentów poza organami. Pozwala na instrumenty smyczkowe, z pewnymi zastrzeżeniami instrumenty dęte (flet, klarnet, obój, fagot, trąbka). Zakazuje natomiast używania fortepianu, pianina oraz instrumentów perkusyjnych (bęben, kocioł, talerze, dzwonki) a także harfę, gitarę, tamburyn, triangiel. Zalecono unikania partii solowych poszczególnych instrumentów i używanie ich wyłącznie w zespole.

Podobnie wypowiada się papież Pius XI. Pius XII przestrzega przed hałaśliwym używaniem instrumentów, a także wykorzystywaniem do muzyki świeckiej. Pisze także, że muzyka więcej niż od instrumentu zależy od gatunku i formy muzycznej. Encyklika ta pozwala na stosowanie muzyki instrumentalnej.

Instrukcja o muzyce sakralnej i liturgii podaje zasady używania instrumentów: Mają to być instrumenty nadające się do użytku sakralnego, gra na nich ma sprzyjać pobożności wiernych i unikać skojarzeń świeckich a wykonawcy winni dobrze znać zasady gry i przepisy liturgiczne.

Podobnie ujmuję tę rzecz instrukcja Musicam sacram. Wszystkie instrumenty muzyczne dopuszczone do kultu Bożego winny być używane w ten sposób, aby odpowiadały świętości obrzędów, dodawały blasku kultowi Bożemu i służyły zbudowaniu wiernych. (n. 63) Inny przepis z instrukcji mówi, aby przy dopuszczaniu instrumentów do liturgii brać pod uwagę ducha i tradycje poszczególnych narodów.

W Polsce Konferencja Episkopatu wyłączyła z użytku liturgicznego instrumenty: fortepian, akordeon, pianino, mandolina, gitara elektryczna, perkusja. Dodaje jeszcze, że podczas liturgii nie wolno wykonywać muzyki mającej charakter świecki np. Jazzu, big-beatu itp. Instrukcja ta również zdecydowanie zabrania wykonywania muzyki o charakterze świeckim (nie tylko świeckiej, ale o charakterze świeckim). Dokument ten też zaleca by muzycy dobrze byli przygotowani pod względem muzycznym i znajomości przepisów liturgicznych.

-------

źródło :
[link widoczny dla zalogowanych]

Ściborski · Dołączył: 30 Sty 2010 Posty: 2 Przeczytał: 0 tematów

genialne, profesjonalne podejście:)

berlosia

Przy wyborze odpowiednich pieśni do udziału w liturgii należy uwzględnić trzy kryteria. Są nimi:
a) charakter czynności świętej;
b) charakter dnia liturgicznego;
c) charakter okresu liturgicznego.

Charakter czynności świętej
Specyfikę śpiewu na wejście określa Wprowadzenie ogólne do Mszału Rzymskiego, gdy podaje, że:
- rozpoczyna on akcję liturgiczną,
- pogłębia jedność zgromadzonych,
- wprowadza w myśl roku liturgicznego,
- towarzyszy procesji kapłana i asysty (por. OWMR 25) 9

Śpiew ten ma wywołać poczucie braterstwa, pogłębić jedność serc, ukierunkować myślenie i pragnienie wiernych ku Bogu, wytworzyć wspólnotę radosnego spotkania w domu Ojca. Dlatego ważną wydaje się zrozumienie sprawowanej tajemnicy dnia liturgicznego. Wybrany tekst wspólnego śpiewu ma ją zapowiadać. Pieśń na wejście powinna ukazywać myśl przewodnią odprawianej liturgii, powinna wprowadzać w odpowiedni nastrój oraz budować wewnętrzną jedność zgromadzonych. 10 Tekst wykonywanego śpiewu na wejście nie może się rozmijać z obchodzoną tajemnicą dnia, lecz winien on nawiązywać do czytań mszalnych, modlitw, prefacji, misterium święta lub okresu liturgicznego, a nawet sugestii, które zostaną podane w homilii. 11 Należy też pamiętać, że jest to śpiew towarzyszący procesji i chociaż może się zacząć przed wyjściem kapłana z zakrystii, to nie powinien być przedłużany po dojściu do ołtarza. Niestety krótka zazwyczaj droga nie sprzyja wytworzeniu odpowiedniej atmosfery modlitewnej refleksji i ożywienia. 12

Śpiew na przygotowanie darów towarzyszy procesji z darami i składaniu darów (por. OWMR 50). Sens tej czynności wyjaśnia samo wprowadzenie teologiczne do mszału, gdy podaje, że obrzęd - mowa o składaniu darów - zachowuje swoją wymowę i duchowe znaczenie, a są nimi potrzeby kościoła i ubogich. (OWMR 49). Dlatego najodpowiedniejszymi tekstami będą te, które podejmują problematykę miłości bliźniego lub dziękczynne (zaczyna się już liturgia eucharystyczna). 13 Ks. I. Pawlak proponuje w tym miejscu następujące pieśni na wszystkie okresy liturgiczne: Gdzie miłość wzajemna, Miłujcie się wzajemnie, Przykazanie nowe daję wam, Gdybym mówił językami ludzi i aniołów. 14

Zasady śpiewu na Komunię świętą są podobne jak przy liturgii wejścia. Wprowadzenie do Mszału Pawła VI podaje, że śpiew rozpoczyna się wtedy, gdy kapłan przyjmuje Komunię, i trwa podczas przyjmowania przez wiernych Ciała Chrystusa, jak długo trzeba (OWMR 50i). Ma on wyrazić duchowe zjednoczenie przyjmujących Komunię świętą. Gromadzą się oni przy jednym stole - ołtarzu, na zaproszenie Chrystusa, który daje się ludziom jako pokarm, aby z Nim nastąpiła całkowita komunia. Omawiany śpiew ma też ukazać radość serc ludzi wolnych, pojednanych ze sobą, świętujących nie tylko spotkanie z Panem, ale radujących się ze spotkania we wspólnocie. Komunia święta jest także spotkaniem w miłości wzajemnej i dlatego śpiew ten ma nadać bardziej braterski charakter procesji komunijnej. Wymaga to często pojednania z bliźnim, ale owocem tego pojednania jest właśnie więź społeczna i wzajemna miłość.

Ks. S. Hartlieb pisze wprost, że podczas procesji komunijnej wykonujemy radosne pieśni o wydźwięku paschalnym, nie śpiewamy pieśni adorujących Pana Jezusa w Najświętszym Sakramencie. 15 Wprawdzie wśród tradycyjnego repertuaru najłatwiej znaleźć śpiewy na Komunię św., 16 ale brak nam często w naszych zbiorach kościelnych tekstów, które oddawałyby sens teologiczny tej części Mszy świętej. Pieśni zawarte w śpiewnikach polskich można podzielić na: pieśni adoracyjne, pieśni o Eucharystii jako pokarmie oraz pieśni uwielbienia. Z tych wymienionych trzech kategorii najodpowiedniejszymi są śpiewy o Eucharystii jako pokarmie (...) np.: >Chwal, Syjonie Zbawiciela<, >Ludu kapłański<, >Ojciec nam powierzył słowo<, >Pan wieczernik przygotował<, >Sławcie usta Ciało Pana< i inne. 17 Mogą być tutaj wykonywane także inne pieśni okresowe, maryjne lub o świętych, a tematykę podsunie antyfona na Komunię.

W tradycji polskiej znany jest i wykonywany śpiew na zakończenie liturgii po rozesłaniu wiernych. Instrukcja Musicam Sacram. zaliczyła go do śpiewów liturgicznych, gdy stwierdziła, że można też śpiewać inną pieśń /.../ na końcu Mszy świętej (36). Mszał Pawła VI podaje krótko: zgromadzenie się rozwiązuje, by każdy z wiernych powrócił do swych zajęć, wychwalając i błogosławiąc Pana (OWMR 57b). Odpowiednimi pieśniami będą więc Błogosław Panie nas; Pobłogosław, Jezu drogi 18, także pieśni okresowe na przykład na Adwent czy pasyjne lub maryjne, ale także pieśni patriotyczne, jak Boże coś Polskę, My chcemy Boga względnie Apel Jasnogórski.

Pieśni dnia i okresu liturgicznego

Uroczystości i Święta mają własne pieśni np.: Pańskie, maryjne lub o świętych, i one są wówczas najodpowiedniejsze do zastosowania w czasie Najświętszej Ofiary. Najczęściej jednak trzeba będzie zwracać uwagę na treści okresu liturgicznego i dobierać właściwe teksty. 19 Doniosłość tekstu podkreśla też ks. S. Ziemiański, gdy pisze: teksty niekiedy powinny mieć charakter nie tylko refleksyjny, pobudzający do zastanowienia, ale i modlitewny, by wznosiły myśl i uczucie do Boga. Ponadto powinny pełnić funkcję wychowawczą, tzn. pouczać o prawdach wiary i pomagać do ich przeżywania. A więc treść tekstów pieśni powinna zawierać element kerygmatyczny i parenetyczny. 20

Adwent ukazuje się jako czas pobożnego i radosnego oczekiwania na przyjście Pana, dlatego powinien wówczas dominować temat radości, oczekiwania, czujności, prostowania drogi i udzielania światła innym. W tym radosnym oczekiwaniu zaznacza się podwójny charakter Adwentu. Pierwszy okres do 16 grudnia jest przygotowaniem na powtórne przyjście Chrystusa na końcu czasu i w tym czasie powinny być wykonywane pieśni mówiące o paruzji. 21 Drugi zaś, od 17 grudnia, jest już bezpośrednim przygotowaniem do uroczystości Bożego Narodzenia. 22

W okresie Bożego Narodzenia przewija się myśl przyjścia Chrystusa jako Zbawiciela wszystkich ludzi, który przyszedł obdarzyć ludzi swoim światłem i uczynić ich przybranymi dziećmi Boga, dlatego powinien wówczas dominować element wdzięczności, a unikać sentymentalizmu sianka, żłóbka, a ukazywać tajemnicę obecności Emmanuela - Boga z nami. 23 Kolędy należy wykonywać do niedzieli Chrztu Pana Jezusa włącznie oraz w święto Ofiarowania Pana Jezusa w świątyni, czyli 2 lutego. 24

Okres Wielkiego Postu posiada trzy zasadnicze tematy. Są nimi: pokuta, chrzest i Męka Pańska, ale każda z niedziel ma swoją własną treść. I tak I Niedziela to dzień zwycięskiej walki Chrystusa z szatanem, z ciemnością grzechu. Zwycięża, mocny słowem Bożym. Myśl przewodnią śpiewów procesyjnych podaje Ps. 91/90: ŤKto się w opiekę odda Panu swemuť. 25 II Niedziela natomiast ukazuje już chwałę jaka oczekuje ochrzczonych. 26 Kolejne trzy niedziele Roku A nawiązują do tematyki chrztu; w Roku B ukazują drogę Chrystusa przez Krzyż do zmartwychwstania, a w Roku C dominuje wołanie o przemianę, o przebaczenie o nawrócenie i pokutę. 27

Pieśni o Męce Pańskiej należy śpiewać dopiero w okresie pasyjnym, czyli od poniedziałku po V Niedzieli Wielkiego Postu. Trzeba też zwrócić uwagę, że treść tego okresu najlepiej oddaje hymn nieszporów Wielkiego Tygodnia Sztandary Króla się wznoszą, znany u nas jako pieśń: Króla wznoszą się ramiona. 28 Pieśni o Męce Pańskiej można jednak wykonywać przed lub po Mszy świętej 29 W okresie Wielkiego Postu raczej wybrać pieśni wzywające do pokuty. 30

Okres Wielkanocy to pięćdziesiąt dni radości i wesela. Jest to czas przeżywania obecności Zmartwychwstałego Chrystusa, który żyje i działa w Kościele, a szczególnie w sakramentach świętych. Należy pamiętać, że wszystkie niedziele obchodzi się jako jeden dzień świąteczny i nazywają się II, III itd. aż po siódmą Niedzielę Wielkanocy. Wiodącymi tematami tych dni jest odrodzenie przez chrzest, zjednoczenie i życie z Chrystusem w Eucharystii, powołanie do zadań w Kościele, Duch Święty żyje i działa w Kościele, a my przygotowujemy się na ten dar Ducha Świętego w ostatnich dniach okresu Paschy. Pieśni wykonywane w tym czasie powinny eksponować takie słowa, jak: odrodzenie, nowe życie w Chrystusie, zjednoczenie z Chrystusem i treści przeżywanej tajemnicy wiary, dlatego niewłaściwym jest wykonywanie przez wszystkie dni i niedziele pieśni opisujących wydarzenie poranka wielkanocnego. 31

Szczególną uwagę powinno się zwrócić na Triduum paschalne i przygotowanie liturgii tych dni z właściwym dobrem śpiewów uwzględniających treści określonego dnia liturgicznego. Myślą przewodnią Mszy Wieczerzy Pańskiej powinna być wdzięczność za Eucharystię i kapłaństwo oraz zobowiązanie miłości bliźniego. Trzeba jednak wrócić do pierwotnej tradycji celebrowania tej Eucharystii, jako znaku zbawczej Męki i Śmierci Chrystusa. Podczas przygotowania darów i umycia nóg śpiewamy pieśni o miłości bliźniego. Koniecznie trzeba nam zrozumieć: Msza Wieczerzy Pana to Wigilia Wielkiego Piątku. 32 W Wielki Piątek Męki Pańskiej należy podkreślić odkupienie przez Krzyż, powszechność zbawienia, kult samego krzyża. Wigilia Paschalna jest bezpośrednim przygotowaniem do Niedzieli Niedziel i ma uwypuklić bogatą treść tego modlitewnego czuwania. Sama księga liturgiczna podkreśla obecność Chrystusa jako światłości świata, aktualizację dzieła zbawienie przez chrzest odradzający w Chrystusie i odnowienie osobistego przymierza z Bogiem zawartego w chrzcie oraz osobistą wdzięczność Bogu za ten dar. Radość świętowania zmartwychwstania okazuje się przez Komunię święta rzeczywiście w tym dniu wielkanocną. 33

Za mało, moim zdaniem - pisze ks. S. Ziemiański - jest w śpiewnikach pieśni na poszczególne mniejsze święta i obchody, np. na Narodzenie NMP, na Gromniczną, na Chrzest Pański, Przemienienie Pańskie, Wniebowstąpienie itd., 34 dlatego tym bardziej znajomość teologii roku liturgicznego i teologii poszczególnych świąt każe uwzględnić treści poszczególnych dni.

- Tak na przykład w Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa organista nie zatrzyma się na samej adoracji, ale uwzględni owoce Eucharystii takie jak jedność ludzi w Chrystusie, oczyszczenie, przygotowanie do zjednoczenia z Bogiem na wieki. 35
- Uroczystość Najświętszego Serca Pana Jezusa, a także każdy pierwszy piątek miesiąca, nie zatrzymuje się tylko na Osobie samego Zbawiciela, ale każe czcić miłość Bożą objawioną w Chrystusie i obecną w sakramentach Kościoła, a więc przyjmować te dary Jego miłości i naśladować Go w służbie bliźnim i wynagrodzeniu za nich Ojcu. 36
- Uroczystość Chrystusa Króla Wszechświata zwraca uwagę na powszechne panowanie Syna Bożego w człowieku, w całym świecie stworzonym, a więc w kosmosie też, gdyż jest to ukazanie mocy zbawczej Boga.
- Uroczystość Wszystkich Świętych jest dniem radości i wychwalania Boga za wspaniałe dzieło odkupienia i zbawienia, jakie stało się udziałem Świętych. Eschatologiczny i radosny wymiar tego dnia oddaje zarówno kolor szat jak i teksty liturgiczne.
- Podobnie Dzień Zaduszny ukazuje paschę - przejście naszych zmarłych, którzy poszli po nagrodę do domu Ojca. Śpiewy tych dni powinny mieć charakter radosnego świętowania i nadziei spotkania w wieczności, bo życie Twoich wiernych, o Panie, zmienia się, ale się nie kończy (Prefacja za zmarłych). Niewłaściwym jednak jest wykonywanie w czasie liturgii na cmentarzu Czarnej Madonny, bo zbieżność pierwszego słowa z żałobą jest w tym przypadku naprawdę przypadkowa. Podobnie charakter radosnego optymizmu chrześcijańskiego, przepełnionego nadzieją w miłosierdzie Boże powinno emanować w czasie wszystkich Mszy za zmarłych, gdyż ufamy, że byli oni za życia świątynią Ducha Świętego i zostali sprawiedliwie osądzeni przez miłosiernego Boga. 37

Modlitwy mszalne, czytania biblijne i antyfony ukazują treść poszczególnych dni i dlatego wcześniejsze zapoznanie się z nimi pozwoli muzykowi kościelnemu uchwycić zasadniczą treść teologiczną i ukazać ten dzień w pełnym blasku misterium paschalnego naszego Pana. Wykonywane bowiem pieśni podczas liturgii nie mogą ograniczać się jedynie do informowania i dokładnego opisu wydarzenia zbawczego, jak to ma miejsce w naszych kolędach czy pieśniach o Krzyżu i innych, ale przede wszystkim ukazywać prawdy wiary i zawierać także element formacyjny ucznia Chrystusa.

berlosia

c.d.
Propozycje pieśni mszalnych w śpiewnikach

Rolę pieśni nabożnej w kształtowaniu pobożności wiernych doceniał już Papież św. Pius X, a Pius XII w encyklice Mediator Dei pisał: Wzywamy was również, Czcigodni Bracia, abyście z troskliwością waszą zaopiekowali się ludowym śpiewem religijnym. Przy zachowaniu należytej godności należy pilnie go wykonywać, gdyż łatwo roznieca i zapala wiarę i pobożność chrześcijańskich tłumów. 38 Problemem nadal trudnym do rozwiązania jest jasne zróżnicowanie pomiędzy pieśnią nabożną, którą można używać w liturgii i innych formach pobożności ludowej sprawowanej w kościele, a piosenką religijną, która choć ma podłoże ewangelijne, nie nadaje i nie powinna być wykonywana w liturgii.

Określenie Konstytucji o Liturgii, że należy troskliwie pielęgnować religijny śpiew ludowy, tak aby głosy wiernych mogły rozbrzmiewać podczas nabożeństw, a nawet w czasie czynności liturgicznych, stosownie do zasad i przepisów rubryk (KL 118), jest zbyt ogólne.
Myśl tę podjęła instrukcja Musicam Sacram z r. 1967 i dowartościowała pieśń nabożną przez włączenie jej do liturgii jako równoprawnego tekstu dotychczasowej antyfony: Introitu, Offertorium i Communio. 39 Nadal jednak spotyka się w śpiewnikach polskich pomieszanie pieśni nabożnej i piosenki religijnej, która odrywa jednak ważną rolę w formacji młodego pokolenia, ale jej przeznaczenie jest inne niż śpiewu podczas liturgii. 40 Problem polskiej pieśni nabożnej koncentruje się na tekście i melodii.

Ks. P. Tarliński stawia temu zagadnieniu następujące wymagania: autor tekstu i kompozytor muszą być ludźmi wiary, bądź intensywnie poszukującymi na drodze wiary, otwartymi na Słowo Boże i Liturgię, rozumiejącymi nauczanie i przepowiadania Kościoła oraz uczestniczącymi w życiu. Autorami tekstów i twórcami muzyki nie mogą być ludzie przypadkowi, bez warsztatowych kompetencji literackich i kompozytorskich. Rozumienie wagi słowa i umiejętność posługiwania się nim, rozumienia znaczenia dźwięku i zdolność tworzenia przekonujących i porywających przebiegów melodycznych stanowią fundament powstania dobrej pieśni kościelnej. 41

Pierwszą próbą adaptacji polskiej pieśni nabożnej do wymogów liturgicznych zgodnie ze wskazaniami instrukcji Musicam sacram jest przygotowany przez Podkomisję do spraw Muzyki Sakralnej przy Komisji Liturgicznej Episkopatu Polski w r. 1969 Śpiewnik mszalny. Część I. Pieśni na wejście, Ofiarowanie i Komunię. 42 Zbiór ten jest propozycją wykorzystania w liturgii Mszy świętej pieśni i poszczególnych zwrotek poprawnych teologicznie i dostosowanych do poszczególnych świąt. Wyboru dokonano z najpopularniejszych śpiewników polskich lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. 43 Zestaw ten podzielony został na trzy zasadnicze części Proprium de tempore - śpiewy na okresy liturgiczne 44; Proprium Sanctorum - śpiewy o Świętych 45; Msze wotywne. 46 Warto też dodać, że niektóre zwrotki ze względu na banalną treść zostały opuszczone, a inne, dla jaśniejszego oddania treści, przesunięto. Jest to niewątpliwie pierwsza próba, trochę już przestarzała, ale w pracy duszpasterskiej może się okazać dużą pomocą, szczególnie przy wyborze starszych pieśni.

W okresie posoborowym ukazało się w Polsce wiele wydań śpiewników, a jeśli policzyć ich reedycje, ilość przekroczyła 120 pozycji. Tylko część z nich ma zasięg ogólnopolski, a niektóre, jak na przykład Seminaryjny śpiewnik liturgiczny, ma oddziaływanie lokalne i dlatego wskażemy jedynie na śpiewniki o szerszym wpływie z podkreśleniem ich waloru użytkowego na kształtowanie liturgii mszalnej. Pomięcie znacznej części edycji nie oznacza jeszcze ich negatywnej oceny, chociaż wiele z nich na taką ocenę zasługuje. 47
Pierwszym pełnym zbiorem zawierającym tekst i melodie jest śpiewnik archidiecezji warszawskiej zatytułowany Alleluja. 48 Rozgranicza on wyraźnie Śpiewy pielgrzymkowe, które są odrębną częścią tego zbioru 49 Część liturgiczna obejmuje trzy zasadnicze części: Śpiewy mszalne; 50 Śpiewy uwielbienia po Komunii świętej; Dodatek: pieśni do nabożeństw z wystawieniem Najświętszego Sakramentu i innych. Autorzy postawili sobie ambitne zadanie: Pragniemy, aby przez tę pracę, lepiej przemyślaną i starannie przygotowaną była liturgia Mszy świętych, a przez to niech większa będzie chwała Boża. 51

Duży wpływ na formowanie liturgii w kościołach polskich wywiera śpiewnik Exsultate Deo. Śpiewnik Mszalny 52 opracowany przez Panią Mgr Gizelę Marię Skop z Ruchu Światło Życie (Oazowego), który ks. P. Tarliński nazwał starannie opracowanym śpiewnikiem mszalnym. 53 Przewidziany on został również jako pomoc w praktyce liturgicznej wspólnot parafialnych w ciągu roku. 54 Układ jego jest paschalny. Zaczyna się od Triduum paschalnego jako centrum roku liturgicznego, aby lepiej ukazać wydarzenia zbawcze, ich miejsce i znaczenie w historii zbawienia. Rzeczą nadal aktualną i pierwszej wagi jest czuwanie nad tym - pisze G. M. Skop - by do naszego mszalnego repertuaru nie wkradły się śpiewy niewłaściwe, przejęte z bliżej niesprecyzowanych źródeł, złe tłumaczenia i adaptacje z zagranicznych śpiewników, nie przeznaczonych do użytku liturgicznego. 55 Podaje on pieśni związane z rokiem liturgicznym, uwzględniając przy tym tradycyjne pieśni nabożne oraz szereg nowych tekstów i melodii. Jest to ponad 450 pieśni nowych, powstałych w drugiej połowie XX wieku, ułożonych według Calendarium Romanum, pisze ks. Piotr Tarliński. 56 Prezentowany śpiewnik składa się z dziesięciu części: I. - Części stałe Mszy świętej; II. - Triduum Paschalne Męki Śmierci i Zmartwychwstania Pana; III. - Śpiewy Okresu Wielkanocnego; IV. - Śpiewy Okresu Wielkiego Postu; V. - Śpiewy Okresu Narodzenia Pańskiego; VI. - Śpiewy Okresu Adwentu; VII. - Śpiewy Okresu Zwykłego; VIII. - Wybór psalmów. IX. - Śpiewy ku czci Matki Bożej; X. - Śpiewy na zakończenie Mszy świętej i różne okazje.

W roku 1991 został wydany przez Towarzystwo Naukowe KUL Śpiewnik liturgiczny, który ks. Józef kardynał Glemp nazwał śpiewnikiem oficjalnym Kościoła Katolickiego w Polsce. 57 Redaktorzy pragną, aby mógł spełnić swoje podstawowe zadanie, jego najobszerniejsza część służy do poprawnego i godnego ukształtowania śpiewów podczas Mszy świętej 58 Zbiór ten uwzględnia repertuar dawny, jak i powstały współcześnie; zwracano uwagę na poprawność teologiczną, literacką oraz wartość muzyczną prezentowanych utworów, a niektóre znane pieśni usunięto przy zastosowaniu powyższych kryteriów. Edycja ta miała służyć jako wzorzec repertuaru śpiewów i pieśni oraz do ujednolicenia podstawowego kanonu śpiewów i pieśni, zapobiegając w ten sposób samowolnemu wprowadzeniu do liturgii śpiewów nieodpowiednich tak pod względem tekstu, jak melodii. 59 Pierwsza, główna część śpiewnika przeznaczona jest do liturgii mszalnej (łącznie 428 stron). Podaje najpierw śpiewy stałe Mszy świętej, a następnie śpiewy okresów liturgicznych począwszy od Adwentu; na okres zwykły, święta Pańskie, NMP i Świętych. 60

Największą popularnością cieszy się nadal Śpiewnik kościelny ks. Jana Siedleckiego, w sondażowych badaniach używalności zajmuje on pierwsze miejsce w Polsce.61 Ostatnie - czterdzieste czwarte - jego wydanie z r. 1994 roku posiada tradycyjny układ pieśni według okresów liturgicznych, zamieszcza też pewien zasób nowych pieśni, ale nie zawiera banalnych tekstów i melodii.

Wnioski

Liturgia wymaga właściwego doboru tekstów, przygotowania komentarzy, modlitwy wiernych, homilii, wyboru stosownych śpiewów i ich wykonawców.

Przed doborem pieśni należy zapoznać się z teologią dnia liturgicznego, która zawarta jest w modlitwach przewodniczącego zgromadzenia, czytaniach i antyfonach.

W wyborze śpiewów należy zwrócić uwagę na pieśni własne, a w razie ich braku ustalamy repertuar z zestawu pieśni okresowych.

Przy braku odpowiednich tekstów należy wybierać pieśni odpowiadające charakterowi celebracji mszalnej.

Dla uniknięcia błędów teologicznych, stylistycznych i estetycznych kompozycji muzycznych korzystamy tylko ze śpiewników posiadających aprobatę władzy kościelnej, tak zwane Imprimatur.

W czasie przygotowywania repertuaru należy pamiętać nie tylko o tym, aby pieśni były właściwie dobrane, ale także o tym, by były dobrze przygotowane i następnie poprawnie wykonane.

W ocenie przydatności pieśni do użytku liturgicznego sprawdzamy, dla jakich celów powstały tekst i melodia - świeckich czy liturgicznych.

Praktyczną pomocą przy układaniu repertuaru pieśni mszalnych mogą okazać się propozycje śpiewów podawane w pomocach duszpasterskich, takich jak: Ateneum Kapłańskie, Msza święta, Oremus czy w diecezjalnych materiałach duszpasterskich.
Ogólna zasada - świętość i doskonałość formy oraz chwała Boża i zbudowanie wiernych - powinny być kryterium wyboru odpowiednich pieśni mszalnych.

Niniejsza prezentacja nie rozwiązuje całkowicie problemu doboru pieśni nabożnej do liturgii mszalnej, ale ukazała aktualność i ważność tego zagadnienia w praktyce duszpasterskiej w Polsce; mam też nadzieję, że zmusi przynajmniej część muzyków kościelnych do większego zwrócenia uwagi na poruszone zagadnienia.